MULLER-ÁRBORE: MULLERES SURREALISTAS: ÁNGELES SANTOS (PARTE II)

Logo da súa estancia en Madrid, a tendencia artística de Santos empezou a cambiar. O novo periodo caracterízase por vincular a súa pintura ao movemento místico e realista da Arte Expresionista, tendo como modelos figurativos as Pinturas Negras de Francisco de Goya e os personaxes da obra de José Gutiérrez Solana. Esta influencia está moi patente según Casamartina, na peza “Cea familiar”, posiblemente pintada entre os anos 1929 e 1930. A influencia das pinturas negras de Goya é moi clara. Os membros dunha familia burguesa, neste caso a súa, con servizo e cocinera, convértense nuns brutos famentos que comen compulsivamente, amontoados ao redor dunha mesa humilde e escasa. A nai de Angelita, unha señora fina e elegante que tocaba o piano, transfórmase nun monstro con xesto de cretina que come patacas enteiras coas mans, igual que unha das nenas, que a imita como un pequeno chimpancé. O lenzo é de gran formato, impecablemente resolto e nítido malia a súa forte intención expresiva, case esaxerada. En efecto, o influxo das pinturas da Quinta do Xordo tradúcese aquí en crítica, que a pintora resolve cun marcado sentido da caricatura, dando como resultado unha escena próxima ás composicións do alemán George Grosz.

Cea familiar. 1930

Alma que fuxe dun soño. 1930

Así pois, a factura expresionista atópase na serie de cadros “Os Pícaros”, onde a pincelada da artista adquire textura e, á vez, perde concisión; cun maior interese pola expresividade. No ano de 1930 outorgouselle unha sala exclusiva para a exposición das súas obra no X Salón de Outono madrileño. O lenzo “Pícaras facendo música” (1929) formou parte das obras mostradas, sendo este o exemplo no que os críticos albiscan unha estética semellante á obra previa ao periodo Rayonista de Natalia Goncharova.

Retrato de nena. 1930

A nena morta. 1930

Nenos pobres. 1930

Habitación. 1930

As pezas de Santos nestes anos finais da década dos 20 e os primeiros da siguiente década teñen un misterio e unha maxia que poden apreciarse na obra “Nenos e plantas” do ano 1930. Nesta peza son dous, os personaxes cos que se enfronta o espectador, un raparigo totalmente espido e unha moza que, pola contra, móstrase cuberta. Nas mans de ambos, unha rama e unha flor parecen xurdir como prolongación das propias extremidades, cuxo tamaño foi deliberadamente esaxerado pola pintora, xa que, segundo as súas propias declaracións, pintounos «coas mans e pés enormes pois quería que fosen como árbores e plantas». Nesta inquietante composición, cuxa modelo feminina é unha esmoleira á que Santos retratou tamén noutros dos seus cadros, resulta evidente a simboloxía sexual, o que propiciou un sonoro escándalo en Valladolid ao ser descubertos os dous mozos mentres pousaban. Unha vez máis, como noutras ocasións relacionadas coas súas creacións desta época, a pintora vese aquí envolta nas constantes contradicións xeradas polo seu afán de modernidade fronte ao ambiente provinciano no que ten lugar o seu día a día. Todo iso ía desembocar no coñecido episodio do seu internamiento nun sanatorio, a instancias da súa familia, e por mor do que os seus biógrafos denominaron «crises de carácter», xerada con toda probabilidade por un afán pola lectura e unha inusitada actividade artística que rematou por esgotala.

Nenos e plantas. 1930

En 1931 a artista viaxou á cidade de San Sebastián para establecerse coa súa familia; lugar onde contactó cos arquitectos e intelectuais José Manuel Aizpurúa e Joaquín Labayen, integrantes do Grupo Norte do GATEPAC. En devandita cidade expuso no Salón de Té Yacaré e preparou unha individual para a Galerie Charles-August Girard en París, mentre que en 1932, participou na colectiva de Artistas Ibéricos en San Sebastián, Copenhague e de novo en París. O ano seguinte foi invitada a expoñer na mostra colectiva do Carnegie Institute de Pittsburgh, en Estados Unidos e no ano 1936 figurou no pabellón español da Bienal de Venecia.

Maís esa consagración parece ser que non caeu ben nos medios familiares e sociais e no ano 1931 foi internada nun siquiátrico, (mentres os seus cadros seguían expoñéndose por moitas ciudades, tanto en España como no extranxeiro) afastada da pintura, debido quizais a unha crise ou ao feito de ser unha muller nova reberle e tenaz. De feito, fálase moi pouco deste internamento da artista, aínda que sábese que foi Ramón Gómez de la Serna quen denunciou públicamente aquel internamiento baixo a potestade paterna, influindo para a salida de Ángeles Santos que, por ser muller non foi apoiada polo ambente artístico da época, pois non foi suficiente pertencer á xeración das artistas modernas como Maruja Mallo, Remedios Varo, Delhy Tejero ou Soledad Martínez, unha xeración na que Ángeles Santos puso todas as súas esperanzas: “éramos modernas”, dixo refiríndose ao cadro “Tertulia”.

Lilas e calavera. 1930

Tras o parón da súa actividade artistica entre os anos 1931 e 1932; será no ano 1933, en Portbou, onde volve a pintar, pois neste ano trasladouse a Barcelona, cidade onde contraeu nupcias co pintor Emilio Grau Sala en 1936. O matrimonio implicou un cambio no estilo, un cambio que amosan tamén as obras de devandito periodo e as presentadas na Bienal de Venecia de 1936, pois este estilo preséntase livián e etéreo. debido quizais ao fracaso no ano 1935, no que Santos retomaba o contacto co público coa primeira exposición realizada en Barcelona baixo o auspicio das Galeries d´Art Syra; pois a mostra fracasou ao ter un carácter tenebroso e unha estética afastada do Novecentismo catalán, movemento reinante na Cataluña da época. De feito a partir de 1935, Santos deixou de pintar, aínda que segue expoñendo; xa sexa por relegar a arte a un segundo plano debido ao seu matrimonio e o nacemento do seu fillo Julián, ou como sinala Mercés Prado, porque a súa estética, fronte ao Noucentismo catalán, que era a estética catalá do momento, entrou en crise tras ser cualificada de dura e pouco amable debido ao seu estilo expresionista e escuro cromatismo. Logo, tras moitos anos de abandono, Santos retorna á pintura en 1964, porén, destrúe parte das súas teas anteriores e aborda temas como o retrato, os interiores urbanos e as paisaxes marítimos da cidade condal. Cando estala a Guerra Civil a artista sepárase do seu marido, quen se exilia en París e ela trasládase a Huesca. Na cidade aragonesa aséntase cos seus pais e, tras dar a luz ao seu fillo Julián, é contratada nun colexio dirixido por relixiosas para dar clases de debuxo. En 1941 expón de xeito individual na Sala Libros de Zaragoza e, en 1942, presenta a súa obra como artista invitada na Exposición Nacional de Belas Artes realizada na Cidade Condal. En 1945 trasládase á capital española e realiza dúas mostras, unha na Galería Estilo e outra no Colexio Maior de Santa Teresa de Jesús da Universidade de Madrid; caracterizadas ambas, por estar compostas de obras de distintos periodos. En 1955 é invitada a expoñer na III Bienal Hispanoamericana celebrada en Barcelona.

Santos ante o seu autorretrato do ano 1942

A partir de finais dos anos 30, a artista pinta bodegóns e paisaxes, pintando as cidades de París, Barcelona, Cadaqués e Sitges; influída quizais por Emilio Grau, cunha pintura amable, chea de gran riqueza cromática e de luz mediterránea, repartindo as súas estancias entre a capital francesa e Barcelona. Ditas obras foron exhibidas, xunto ás súas obras vallisoletanas, na Sala Parés en 1974. O ano seguinte, a traxectoria artística de Santos popularizar grazas ás exposicións en a Sala Nonell, na Galeria Dau ao Set e na Galería Multitude, sendo esta última organizada por Anxo González e Francisco Calvo Serraller.

BODEGÓNS

Nos anos oitenta destaca a exposición antológica realizada no Museo de Ampurdán, a publicación dun número monográfico na editorial Cadernos Guadalimar e unha exposición colectiva, realizada en 1989, no Centro de Arte Santa Mònica titulada “O Surrealisme en Catalunya”. Outras mostras importantes onde formaron parte do catálogo obras de Santos Torroella foron a realizada en 1991 “Picasso, Mirou e Dalí e as orixes da Arte Contemporánea en España 1900-1936” e “AC Avatguardes a Catalunya 1906-1939”, producida en 1992. No 2003, Valladolid réndelle unha merecida homenaxe cunha exposición no Museo de Arte Contemporánea Español Patio Herreriano, onde se exhibiu unha selección importante de sus obras. En 2005 recibiu dá Generalitat de Cataluña ou Premio Cruz de San Jorge.