MULLER-ÁRBORE: HISTORIA DA ARTE. PREHISTORIA II

PINTURAS RUPESTRES

1. COVA DE CHAUVET

A cova de Chauvet ou cova de Chauvet-Pont-d'Arc é unha cova no departamento de Ardèche do sur de Francia que contén unhas das máis antigas pinturas rupestres coñecidas, así como outras manifestacións da vida do Paleolítico Superior. Atópase preto da comuna de Vallon-Pont-d' Arc nun cantil de calcaria sobre o antigo leito do río Ardèche. Descuberta en 1994, está considerada unha das máis significativas da arte prehistórico. A cova é tamén unha referencia para a calidade de conservación da arte rupestre. En 2014, a Unesco elixiu a cova de Chauvet como Patrimonio da Humanidade. A cova foi explorada por primeira vez o 18 de decembro de 1994 por un trío de espeleólogos: Éliette Brunel-Deschamps, Christian Hillaire e Jean- Marie Chauvet, de quen tomou o nome. Ademais das pinturas e outras probas de actividade humana tamén descubriron restos fosilizados, pegadas e marcas dunha variedade de animais, algúns dos cales extinguironse.

A datación, tras as probas de Carbono 14, as situaron antes de Lascaux e Altamira.A cova parece ser ocupada polos seres humanos durante dous períodos distintos: o Auriñaciense e o Gravetiense. A maior parte da obra de arte remóntase á máis antiga das dúas eras, o Auriñaciense (30000 a 32000 a.C.).

Centos de pinturas de animais foron catalogadas, representando polo menos trece especies diferentes, incluídas as que de cando en cando, ou nunca, atopouse noutras pinturas da época glacial. En lugar de representar só os animais relacionados coa caza, que predominan na arte rupestre paleolítico, é dicir, cabalos, bisontes ou renos, as paredes da cova de Chauvet cóbrense con depredadores: leóns, panteras, osos, búfalos e hienas. Máis típica das covas con arte é a ausencia de pinturas de figuras humanas completas, aínda que existe unha posible figura de " Venus" parcial, que pode representar as pernas e os xenitais dunha muller. Tamén pode estar presente unha figura quimérica que parece ter a parte inferior do corpo dunha muller coa parte superior do corpo dun bisonte. Hai paneis de impresións e persoais de mans positivas en ocre vermello realizados por impresión directa. Símbolos abstractos, liñas e puntos, atópanse en toda a cova. Tamén hai dúas imaxes non identificables que teñen unha vaga forma de bolboreta. Esta combinación de temas levou aos expertos en arte e culturas prehistóricas a crer que puidesen ser pinturas de tipo ritual, chamánico ou máxico.

Como características xerais salientar:

-Emprego dun sutil sombreado, trazo elegante e hábil uso da perspectiva.

-Escenas naturalistas.

-Dinamismo.

2.COVAS DE ALTAMIRA

Autor ou autoras: Homo Sapiens, primeir@ ser humán en enterrar aos seus mortos con axuar, desenvolveu a linguaxe e pinta nas covas.Cronoloxía: 13570-14710 a.C. según as probas de Carbono 14
Estilo : arte rupestre.
Técnica: pigmento e terras naturais sobre parede.
Figuras que miden entre 1,4 e 1,6 m.
Localización: Santillana del Mar, Cantabria.

Descuberta por Marcelino de Sautuola en 1879, naturalista que investigaba o xacemento arqueolóxico desta cova, conmocionando á historia da arte, pois daba una nova visión do home do paleolítico, configurándoo como suxeito de intelixencia complexa e artista.

As pinturas e gravados da cova pertencen aos períodos Magdaleniense e Solutrense principalmente e, algúns outros, ao Gravetiense e ao comezo do Auriñaciense, isto último segundo probas utilizando series de uranio. Desta forma pódese asegurar que a cova foi utilizada durante varios períodos, sumando 22000 anos de ocupación, desde fai uns 35600 ata fai 13000 anos, cando a entrada principal da cova quedou selada por un derrube, todos dentro do Paleolítico superior.

O estilo de gran parte das súas obras enmárcase na denominada «escola franco-cantábrica», caracterizada polo realismo das figuras representadas. Contén pinturas polícromas, gravados, pinturas negras, vermellas e ocres que representan animais, figuras antropomorfas, debuxos abstractos e non figurativos.

Características xerais:

-Aparecen en distintas fases de rematado: algúns están suxeridos, outros están moi detallados.

-Contornos definidos por liñas negras e en ocasións no interior das figuras, xogan coa cor natural da parede, lavan e raspan para dar efecto de policromía e relevo.

-Cor, que emprega una reducida gama cromática (negro,bermello e ocre).

-Asemade de figuras de animais, tamén aparecen símbolos e signos, xeralmente xeométrico, de significado descoñecido.

-Emprego do naturalismo, aínda que se manter as proporciones realistas entre as diferentes especies.

-Representación convencional, que se repite durante milenios: animais de perfil e cuernos e pezuñas de fronte; cabezas desproporcionadamente pequeñas.

-Apenas hai figuras humanas.

-Parece ter un sentido máxico.

Para rematar, sinalar que algunhas figuras foron pintadasunhas sobre outras, de forma superposta, e ignórase canto tempo pasou entre as diversas execucións.

3. PINTURAS LEVANTINAS

COVA DOS CABALOS, en VALLTORTA

Pertence ao estilo levantino, é posterior á paleolítica, e é un reflexo das preocupacións "relixiosas" e dos modos de vida duns homes e mulleres que empezaron a pintar nas paredes dos seus abrigos fai uns sete mil anos.

É una pintura activa, viva e nerviosa. Aparece xeralmente en covachas ou abrigos rocosos ao aire libre, a plena luz do día e cíñese a técnica pictórica, abandonando o gravado.

A figura humana convírtese no seu centro de interese, dotando as súas escenas dun contido narrativo como: rituais de danza, loita, caza ou domesticación.

COVA DEL COGULL,LLEIDA

Características:

-Figuras sempre acabadas e de tamaño reducido (entre 15 a 30 cm).

-Siluetas planas e sen volumen, perfiladas con trazos finos e recheas dúnha única cor (xeralmente ocres e bermellos).

-Plasmación de animais naturalista (cervos, cabras, touros) pero sen detallar órganos ou partes concretas como os ollos, por exemplo.

-Figura humana con tendencia á ESTILIZACIÓN.

-Intento de amosar o MOVEMENTO, conformado ás veces nas composicións por liñas de fuga oblícua.

ESCENA DE CAZA

MULLERES CON ADORNOS E CERVO PINTURA RUPESTRE, ESQUEMATICO LEVANTINO, CON REPRESENTACION DE FIGURAS FEMININAS E CERVO ESQUEMATICO, REALIZADO SOBRE BASTIDOR CON TERRAS E OXIDOS DE HIERRO NATURAIS. LOCALIZADO NOS ORGANOS (JAEN), MEDIDAS 50 X 30 CM

Pintura rupestre ou arte parietal desenvolto sobre paredes e teitos das covas. Trátase dun antropomorfo de carácter esquemático de cor vermella escura formado por dous triángulos unidos polos vértices, presenta as mans alzadas con catro dedos en cada man. Do triángulo inferior, posiblemente a representación dunha saia, saen as pantorrillas e os pés con cinco dedos cada un. A cabeza é de gran tamaño, dela parten tres barritas a cada lado, un par de rodetes tocados con penachos. Este tipo de imaxes foron identificadas como mulleres, posiblemente ídolos oculados ou sacerdotisas con máscaras ou tocados na cabeza. A posición das mans mostra un carácter ritual e a súa vestimenta posiblemente estivese formado por roupas de carácter sacro.
Existen varias teorías que tratan de explicar o significado deste tipo de obras. Está comunmente admitido unha base relixiosa para todo a arte esquemático, produto, sen dúbida, dunha visión moi peculiar do mundo destes seres humanos de transición do Neolítico á Idade dos Metais. Hai quen se aventura na interpretación descritiva ata o punto de pensar que se trate dun ciclo pictográfico previo á escritura relacionada con fórmulas relixiosas. Unha das teorías, "A teoría dos medios de comunicación", ideada por Ucko e Rosenfeld, e completada por G. Sauvet, considera a arte prehistórica como un medio de comunicación de motivación variada: económica, social, relixiosa e simbólica de maneira que o contexto condiciona a elaboración da arte. A achega de Balbín e Alcolea, volve reconsiderar esta interpretación, pola cal a arte se converte nun medio expresivo-comunicativo debido a múltiples causas.
O estilo ao que pertence é arte esquemático, consistente en realizacións pictóricas plasmadas sobre covachas e cuxo contido temático é a figura humana e animal, sempre estilizada, ata límites que impiden o seu recoñecemento. Expándese por toda a Península Ibérica preferindo o Sueste, conca do Guadalquivir e Guadiana, Cataluña, Levante e Tajo. A súa cronoloxía é moi difícil de establecer, pois apenas existe relación física con elementos materiais. Na actualidade entroncaría coas últimas manifestacións levantinas datadas no Neolítico, continuaría ao longo do Bronce antigo e medio ata o final, cando os indoeuropeos entraron na Península Ibérica.

4. LAXCAUX

Cabalo da Cova de Lascaux, en Dordoña (Francia). Trátase dunha mostra de pintura rupestre ou arte parietal desenvolto sobre paredes e teitos das covas durante o Paleolítico Superior.
Pertence á escola de pintura franco-cantábrica, e en concreto ao estilo III, comprendido entre o 18.000-13.500 a.C. durante o desenvolvemento do Solutrense superior e final e inicios do Magdaleniense. Durante este estilo os esquemas dos animais son estáticos pero con grandes detalles anatómicos diferenciados, en xeral animais de pescozos longos e corpos grosos, que presentan un ventre marcado e prominente.
Características:
-O debuxo do cabalo presenta un contorno negro, parte do interior da figura está coloreada con ocre, a crin, o morro e as pezuñas fan máis uso da cor negra no seu interior. Na arte paleolítica máis da metade das figuras de arte rupestre son grandes bovinos como bisontes e uros, séguenlle en importancia os cabalos, cervos e cabras monteses.
- As súas dimensións adoitan ser inferiores ás do animal en realidade, aínda que hai excepcións, é moi habitual que se aproveiten volumes e accidentes da roca para suxerir formas dos corpos.
-Estes animais eran xeralmente dos que se alimentaban os cazadores.
-Xunto á figura aparece o que puidese ser unha frecha ou lanza que alcanza ao animal no seu parte traseira, outras dúas imaxes de arpóns ou quizá herbas en ocre acompáñanlle nos flancos, na parte superior atopamos un signo en ocre escuro e á dereita un tectiforme en cor negra. Estes signos son abundantes na arte rupestre, forman temas non realistas obedecendo a concretos estereotipos con valor simbólico ou máxico.
- En xeral os temas non se dispoñían ao azar senón que obedecían a un esquema reiterado no transcurso do tempo. Unha combinación habitual yuxtapone figuras de bisontes e de cabalos.
-A bicromía, combinando ocre e negro, era moi habitual. A pintura aplicábase en seco con aquelas cores como lapis, en pasta ou líquido con algún aglutinante mesturado coa cor en po soprando daquela a pintura a través dun tubo, tamén se cre que con pincel, outra técnica é o taponado consistente nun anaco de pel ou brión co que se estendería a pintura.

O Cabalo da Cova de Lascaux constitúe un perfecto exemplar da arte parietal paleolítico da fachada franco-cantábrica. Unha arte que segue sendo un enigma para @s investigador@s, ao descoñecer o verdadeiro significado destas manifestacións artísticas. En non poucas ocasións, os arqueólogos recorreron a estas obras para reconstruír as formas de vida dos homes do Paleolítico Superior, no fondo non son máis que hipótese, pero en calquera caso a arte paleolítico segue tendo un alto impacto para quen mira, ao permitirnos viaxar no tempo e imaxinarnos como eran, como vivían, que pensaban e como morrían os primeiros seres humanos anatomicamente modernos.

OUTRAS OBRAS DE LASCAUX